Effectieve Opvoedingsmethoden: Opvoeden met of zonder straf?

Veel ouders zullen meteen zeggen dat zij tegen straffen zijn en dat zij een positieve opvoedstijl willen hanteren. Maar ook in een positieve opvoeding hebben kinderen grenzen nodig om veilig op te kunnen groeien. Duidelijke regels over wat wel en niet mag, zijn voorspelbaar en geven houvast en een gevoel van veiligheid aan je kind.

En als je kind over een grens gaat, zul je als ouder moeten ingrijpen om de grens te bestendigen. Je kind ervaart dan dat zijn gedrag gevolgen heeft voor hemzelf en ook voor de mensen om hem heen. Het leert dat er sociale basisregels zijn, zoals rekening houden met anderen, en dat het belangrijk is dat je kind die grenzen respecteert.

Een straf is een middel om grenzen te stellen aan het gedrag van je kind. Zijn er vormen van straf die op een positieve manier bijdragen aan de opvoeding?

Vroeger

Als een kind in de klas iets deed wat niet mocht, dan werd het kindje in de hoek gezet met het gezicht naar de muur en rug naar de klas, om na te denken over wat het fout had gedaan. Je kunt het je nu bijna niet meer voorstellen, maar een paar decennia geleden was dit op de lagere school de normaalste zaak van de wereld. En nog steeds zijn er scholen waar kinderen op de gang worden gezet om even af te koelen of om de klas niet te verstoren.

‘In de hoek staan’ is een straf van vroeger en ouders van nu zouden dit niet meer accepteren van de leerkracht omdat het kind er niks van leert en zich onbegrepen of afgewezen kan gaan voelen. Vanuit pedagogisch oogpunt is ‘in de hoek staan’ ongewenst en achterhaald.

Time-out

Toch gebruikt één-derde van de ouders van nu thuis andere vormen van ‘in de hoek staan’. Het gaat dan om de time-out: een kind op een stoeltje of de trap zetten als het zich niet aan de regels heeft gehouden.

Onderzoek van de universiteit van Michigan heeft aangetoond dat een time-out op zich geen negatief effect heeft op de emotionele en gedragsontwikkeling van kinderen. Maar dan moet de time-out wel op de juiste manier worden toegepast. Duidelijke afspraken, voorspelbaarheid, kalmte vanuit de ouder, benoemen welk gedrag je wel wilt zien en vooral veel aandacht voor positief gedrag zijn essentieel in het goed toepassen van een time-out. Helaas ontbreekt het hier nogal eens aan bij ouders thuis en wordt de time-out vaak ingezet uit onmacht.

Ook andere straffen zien we terug bij kinderen thuis. Bijvoorbeeld het tijdelijk intrekken van privileges (zoals schermtijd), het afpakken van spullen (telefoon, speelgoed) of het ontzeggen van vaste onderdelen van de dag (toetje, voorleesverhaaltje). Het zijn allemaal consequenties die je je kind oplegt als gevolg van gedrag dat over de grens is gegaan.

Niet achteraf, maar vooraf

Kenmerkend voor een straf is dat het een gevolg voor bepaald gedrag is en daarmee altijd achteraf (na het gedrag) wordt toegepast. Bij Oya’s Childcare kiezen we ervoor om zoveel mogelijk vooruit te kijken en het gedrag van kinderen juist vooraf al in goede banen te leiden.

Een groepsruimte wordt speelklaar gezet voordat de kinderen binnen komen, zodat zij meteen uitgedaagd worden en weten waarmee zij mogen gaan spelen. Regels worden gedurende de dag herhaald zodat kinderen weten welk gedrag er van ze verwacht wordt: “Als we zo naar buiten gaan, lopen we netjes in een treintje door de gang.”. En als wij zien dat een kind op de fiets van een ander wil rijden, dan moedigen we het aan om dat met woorden te vragen in plaats van de fiets gewoon af te pakken.

Door vooraf te structureren, krijgen kinderen de kans om positief en gewenst gedrag te laten zien. En dat wordt door onze nannies uiteraard meteen heel positief ontvangen! Die bevestiging van de nannies stimuleert bij een volgende keer ook weer gewenst gedrag van het kind. Deze positieve benadering is de basis voor het pedagogisch handelen van onze nannies.

Alternatieven

En uiteraard zijn er ook momenten dat we op de groep wel achteraf moeten ingrijpen. We geven dan geen time-out, maar laten het kind de natuurlijk gevolgen van zijn gedrag ervaren. Als het kind een ander kind een duw heeft gegeven, zal het kindje het weer goed moeten maken (door bijvoorbeeld sorry te zeggen) om de sociale band te herstellen. En wanneer een kind een speeltje heeft afgepakt, vragen wij het weer terug te geven omdat de ander het eerst had en dat dus eerlijk is. Bij een natuurlijk gevolg gaat het dus altijd om het herstellen van het negatieve effect op anderen van het eerdere ongewenste gedrag van een kind.

Een ander alternatief voor de time-out is de time-in. Dan neem je samen met je kind een pauze van de situatie waarin het ongewenst gedrag laat zien. Je blijft daarmee in verbinding met je kind en dat is vooral fijn als je kind hulp nodig heeft bij het omgaan met zijn teleurstelling of boosheid omdat het uit de situatie is gehaald. Benoem en erken de emoties van je kind en leg daarnaast uit waarom het vertoonde gedrag niet kon en welk gedrag je wel wilt zien. Zo steun je je kind en heb je het tegelijkertijd liefdevol begrensd.

Leereffect

Je wilt uiteindelijk dat je kind zich aan de regels houdt omdat het begrijpt waarom die er zijn en niet om straf te ontlopen. Bij het vooraf structureren, het inzetten van natuurlijke gevolgen of een time-in is de kans groter dat een kind de reden achter grenzen gaat leren kennen en respecteren.

En als je het dan toch een keer even niet meer weet, uit je slof schiet en je kind naar zijn kamer stuurt, dan is er geen man over boord. Ervaringen uit je eigen jeugd of omstandigheden in het hedendaagse leven, kunnen ervoor zorgen dat je onbewust of uit ongeduld terugvalt op methodes die je liever niet had ingezet. Die momenten hebben alle ouders wel een keer. Zolang je maar het merendeel van de tijd het leereffect van jouw opvoeding in de gaten houdt, komt het met je kind zeker goed!